Osoba fizyczna a osoba prawna – co oznaczają i czym się różnią?

W polskim systemie prawa cywilnego kluczową rolę odgrywa rozróżnienie pomiędzy dwoma podstawowymi kategoriami podmiotów: osoba fizyczna a osoba prawna. Mimo że obie mogą funkcjonować w obrocie gospodarczym i cywilnym, różnią się one fundamentalnie w zakresie swojej definicji, sposobu działania, powstania oraz posiadanych zdolności prawnych. 

W tym artykule wyjaśniamy, kim jest osoba fizyczna, czym jest osoba prawna, jakie mają zdolności do czynności prawnych, i w jaki sposób funkcjonują jako podmioty prawa cywilnego.

Osoba fizyczna a osoba prawna – czym się różnią?

Osoba fizyczna i osoba prawna to dwa podstawowe podmioty funkcjonujące w polskim systemie prawnym. Choć zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna mogą uczestniczyć w obrocie gospodarczym i być stroną umów, różnice pomiędzy nimi są fundamentalne. 

Przede wszystkim, osoba fizyczna z chwilą urodzenia automatycznie nabywa zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków, natomiast osoba prawna musi zostać powołana na podstawie szczególnych przepisów i zarejestrowana, by mogła funkcjonować w obrocie. 

Osoba fizyczna uzyskuje zdolność do czynności prawnych stopniowo – w pełni dopiero po osiągnięciu pełnoletności, z kolei osoba prawna uzyskuje zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych już w momencie wpisania do właściwego rejestru.

Niezależnie od tego czy jesteś osobą fizyczną, czy Twoja firma ma osobowość prawną, na pewno potrzebujesz dobrej księgowej. Skorzystaj z oferty Biura Rachunkowego EFEKTA i oddaj księgowość firmy w dobre ręce. 

Kim jest osoba fizyczna?

Zgodnie z definicją zawartą w Kodeksie cywilnym, osobą fizyczną jest każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci. To fundamentalna zasada, która oznacza, że każdy z nas – niezależnie od wieku, płci, zdrowia fizycznego czy psychicznego – jest podmiotem prawa cywilnego. Od momentu urodzenia jednostka nabywa zdolność prawną, czyli zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków.

Jednak samo posiadanie zdolności prawnej nie oznacza jeszcze możliwości samodzielnego działania w obrocie prawnym. Do tego potrzebna jest zdolność do czynności prawnych, którą człowiek nabywa stopniowo:

• Brak zdolności do czynności prawnych – dotyczy dzieci poniżej 13. roku życia oraz osób całkowicie ubezwłasnowolnionych. W ich imieniu działają opiekunowie lub przedstawiciele ustawowi.
• Ograniczona zdolność do czynności prawnych – mają ją osoby w wieku od 13 do 18 lat oraz częściowo ubezwłasnowolnione. Mogą one dokonywać jedynie prostych czynności życia codziennego lub dysponować zarobkiem, ale do ważniejszych czynności wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego.
• Pełna zdolność do czynności prawnych – osiągana z chwilą uzyskania pełnoletności (18 lat). Umożliwia dysponowanie swoimi prawami we własnym imieniu, zaciąganie zobowiązań, prowadzenie działalności gospodarczej i reprezentowanie siebie w pełnym zakresie.

Prowadzenie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne

W przypadku osób fizycznych, działalność gospodarcza odbywa się najczęściej w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Warunkiem jest pełna zdolność do czynności prawnych oraz wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Działalność taka musi być ciągła, zorganizowana i zarobkowa. Osoba fizyczna działa tu we własnym imieniu i odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem.

Kim jest osoba prawna? – definicja

Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w przypadku osób prawnych. Zgodnie z art. 33 Kodeksu cywilnego, osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, które na podstawie przepisów szczególnych uzyskują osobowość prawną.

Definicja osoby prawnej obejmuje więc nie człowieka, lecz trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych, które w drodze ustawy zostaje wyposażone w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Aby osoba prawna mogła funkcjonować w obrocie cywilnym, musi zostać zarejestrowana w odpowiednim rejestrze, najczęściej w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).

Zdolność prawna – co to jest?

Zdolność prawna to podstawowe pojęcie w prawie cywilnym, które oznacza zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych. Każdy człowiek, czyli osoba fizyczna z chwilą urodzenia, nabywa tę zdolność i nie może się jej zrzec. Osoba prawna i jednostka organizacyjna, które na mocy szczególnych przepisów otrzymują osobowość prawną, również zyskują przyznaną zdolność prawną. 

W odróżnieniu od ludzi, osoba prawna uzyskuje zdolność prawną dopiero z chwilą powołania i wpisu do rejestru, a nie w sposób naturalny. Zdolność prawna umożliwia m.in. zawieranie umów, dochodzenie roszczeń czy zaciąganie zobowiązań.

Osobami prawnymi są m.in.:

• Spółki kapitałowe (spółka z o.o., spółka akcyjna),
• Fundacje i stowarzyszenia,
• Banki,
• Uczelnie wyższe,
• Jednostki samorządu terytorialnego,
• Kościoły, partie polityczne,
• Przedsiębiorstwa państwowe.

Jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

Między osobą fizyczną a osobą prawną istnieje jeszcze trzeci typ podmiotów: jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, ale posiadające zdolność prawną. Są one uznawane za podmioty prawa, mogą więc nabywać prawa i zaciągać zobowiązania we własnym imieniu.

Do tej kategorii należą m.in.:

• Spółka jawna,
• Spółka partnerska,
• Spółka komandytowa,
• Spółka komandytowo-akcyjna.

Są one często wykorzystywane w obrocie gospodarczym, mimo że nie posiadają osobowości prawnej – ich status i zdolności określa ustawa.

Czy osoba fizyczna może być jednocześnie osobą prawną?

Aby poprawnie zrozumieć różnicę pomiędzy osobą fizyczną a osobą prawną, należy pamiętać, że jedno i to samo podmiotowo nie może posiadać obu tych statusów jednocześnie. Innymi słowy, osoba fizyczna nie może być zarazem osobą prawną. To istotne m.in. w kontekście jednoosobowej działalności gospodarczej – mimo że przedsiębiorca działa pod firmą, formalnie nadal pozostaje osobą fizyczną.

Każda osoba zakładająca jednoosobową działalność gospodarczą działa we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność jako osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. W praktyce oznacza to, że np. przy podpisywaniu aktu notarialnego dotyczącego zakupu nieruchomości (nawet jeśli będzie ona wykorzystywana wyłącznie do celów firmowych), przedsiębiorca zostanie wskazany w dokumencie nie jako firma, lecz z imienia i nazwiska – jako osoba fizyczna.

Tabela porównawcza: osoba fizyczna a osoba prawna

Cecha	Osoba fizyczna	Osoba prawna
Definicja	Każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci	Jednostka organizacyjna utworzona zgodnie z ustawą
Źródło zdolności prawnej	Chwila urodzenia	Wpis do właściwego rejestru (np. KRS)
Zdolność do czynności prawnych	Nabywana stopniowo z wiekiem	Uzyskiwana w chwili powstania
Rejestracja	Nie jest wymagana (poza działalnością gospodarczą)	Obowiązkowa (KRS)
Odpowiedzialność za zobowiązania	Całym majątkiem osobistym	Tylko majątkiem osoby prawnej
Możliwość prowadzenia działalności	Tak, po spełnieniu warunków CEIDG	Tak, po rejestracji
Przedstawicielstwo	We własnym imieniu lub przez przedstawiciela ustawowego	Przez organy (zarząd, rada nadzorcza itd.)
Nazwa (firma)	Imię i nazwisko	Nazwa zarejestrowana w KRS

Rola przedstawiciela ustawowego w przypadku osób ubezwłasnowolnionych

W przypadku osób, które nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych, takich jak osoby ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo, konieczne jest działanie za pośrednictwem opiekuna lub przedstawiciela ustawowego (lub kuratora w przypadku osób częściowo ubezwłasnowolnionych). Ma to kluczowe znaczenie w kontekście ochrony interesów osoby fizycznej i zapewnienia, że nie zostanie ona wykorzystana w obrocie prawnym.

Szukasz księgowej dla swojej firmy? Wybierz biuro rachunkowe EFEKTA

Dla osób prowadzących działalność gospodarczą, zarówno jako osoba fizyczna, jak i w ramach osoby prawnej, wsparcie profesjonalnego biura rachunkowego to podstawa. Biuro rachunkowe EFEKTA oferuje kompleksową obsługę księgową sp. z o.o., księgowość firm transportowych oraz np. księgowość stowarzyszeń. 

Skorzystaj z doświadczenia naszych ekspertów, by spokojnie skupić się na rozwoju firmy!

Podsumowanie

Różnice między osobą fizyczną a osobą prawną są istotne i wpływają na funkcjonowanie podmiotów w obrocie gospodarczym i cywilnym. Podczas gdy osobą fizyczną jest każdy człowiek od chwili urodzenia, osoba prawna musi zostać utworzona i wpisana do odpowiedniego rejestru. Osoby fizyczne nabywają zdolność do czynności prawnych z wiekiem, natomiast osoby prawne zdobywają ją z chwilą powstania.

Warto też pamiętać, że między tymi kategoriami funkcjonują jeszcze jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które, choć nie są osobami prawnymi, mogą działać w obrocie prawnym dzięki nadanej im zdolności prawnej.

Zrozumienie tych różnic to nie tylko podstawa wiedzy prawniczej, ale i praktyczna wskazówka dla każdego, kto chce świadomie funkcjonować jako przedsiębiorca lub uczestnik stosunków prawnych w Polsce.

Chcesz wiedzieć więcej?

Chcesz zlecić nam prowadzenie księgowości Twojej firmy? W celu uzgodnienia szczegółów skontaktuj się z nami mailowo:

biuro@efekta.waw.pl

lub dowiedz się więcej na stronie naszego biura rachunkowego EFEKTA. 

Chcesz zadzwonić?

Jeśli chcesz porozmawiać telefonicznie, zapraszamy do kontaktu:

+48 22 403 40 98
+48 604 501 507

FAQ: Najczęstsze pytania

1. Czym różni się osoba fizyczna od osoby prawnej w zakresie zdolności prawnej?

Osoba fizyczna z chwilą urodzenia nabywa zdolność prawną automatycznie. Osoba prawna musi zostać powołana zgodnie z ustawą i uzyskuje zdolność prawną dopiero z chwilą rejestracji w odpowiednim rejestrze (np. KRS).

2. Czy osoby poniżej 13 lat mogą zawierać umowy?

Nie. Osoby poniżej 13 roku życia nie mają zdolności do czynności prawnych i nie mogą samodzielnie dokonywać żadnej czynności prawnej. W ich imieniu działają opiekunowie lub przedstawiciele ustawowi.

3. Jakie jednostki pozostają jednostkami bez osobowości prawnej?

Niektóre spółki osobowe, np. jawna czy komandytowa, oraz inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, ale posiadające zdolność prawną, to tzw. trzeci typ uczestników obrotu prawnego – nie są osobami prawnymi, ale działają w obrocie prawnym.

4. Kiedy osoba fizyczna uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych?

Osoby fizyczne pełną zdolność uzyskują z chwilą osiągnięcia pełnoletności, czyli ukończenia 18 roku życia. Przed tym wiekiem, po ukończeniu 13 lat, mają tylko ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

5. Czy osoba prawna zawsze może prowadzić działalność gospodarczą?

Tak, ale pod warunkiem rejestracji i uzyskania osobowości prawnej. Osoba prawna i jednostka organizacyjna powołana w celu realizacji określonych zadań musi zostać wpisana do rejestru – dopiero wtedy może legalnie funkcjonować jako przedsiębiorca.